We beginnen met een fundamenteel begrip van de context en achtergrond van de binnenstedelijke opgave. De verschuiving van ontwikkelen in het groen naar het ontwikkelen en transformeren van bestaand stedelijk gebied brengt een hele reeks andere verschuivingen met zich mee en ook een ander soort complexiteit en onvoorspelbaarheid. Langs welke hoofdlijnen manifesteert deze complexiteit zich en moet deze worden opgepakt? Inclusief 3 templates met voorbeeld-leerplannen en een canvas “verkenning Lokale Complexiteit”

Bij binnenstedelijke gebiedsontwikkeling heb je vaak te maken met veel verschillende eigenaren en ook andere belanghebbenden. Het is vrijwel altijd een multi-stakeholderopgave en dat maakt het echt anders dan traditioneel ontwikkelen. Waar het eerst lijkt dat dit een goed ontwikkelproces moeilijk of zelfs onmogelijk maakt, kan het juist een heel krachtige motor worden wanneer je het goed voor je kunt laten werken. Hoe kun je de verschillende eigenbelangen goed met elkaar verbinden, ook rekening houdend met de onderlinge afhankelijkheden tussen alle verschillende partijen?

De Omgevingswet komt eraan en is daarmee een steeds belangrijkere factor aan het worden in de gebiedsontwikkeling. Wat zijn de belangrijkste zaken om rekening mee te houden in een binnenstedelijke ontwikkeling? Hoe zorg je voor integraliteit, een transparant overzicht met een gelijke informatiepositie voor zowel initiatiefnemers, belanghebbenden en het bevoegd gezag? Welke invloed heeft de participatieplicht en hoe kun je je hele gebiedsproces slim en duurzaam inrichten in de geest van de Omgevingswet?

In bestaande gebieden met heel veel verschillende eigenaren en andere belanghebbenden kan het initiatief voor de gebiedsontwikkeling ook uit vele verschillende hoeken komen. Het kan vanuit de gemeente komen, maar ook vanuit een of meerdere eigenaren, de bedrijven- of winkeliersvereniging of een groep actieve bewoners. Ook heb je de onafhankelijke initiatiefnemer die zelf geen positie heeft maar tussen alle partijen in hangt. Wat betekent het initiatief voor het hele proces? Wat zijn belangrijke verschillen en wat zijn de zaken waar elke initiatiefnemer rekening mee moet houden, vooral met het oog op het bouwen van collectiviteit onder de gebiedsontwikkeling?

We gaan nu over tot het opzetten van je eigen project. Waar moet je in je analyse rekening mee houden? Welke zaken moet je juist bij binnenstedelijke opgaven in kaart brengen en hoe kun je dit het beste oppakken? Hoe bouw je meteen vanaf het begin al de basis voor collectiviteit, zelfs in de analyse-fase? En hoe structureer je je bevindingen op een manier die kort maar krachtig is, maar waarmee je wel meteen een overzicht creëert van het krachtenveld waarin je je projectdoelen moet realiseren en waarmee je snel de stap kunt zetten naar je eigen gebiedspecifieke strategie? Inclusief checklist analyse, canvas "Lokaal Krachtenveld" (leeg en ingevuld voor Amstel III als voorbeeld)

Het complexe en onvoorspelbare karakter van de binnenstedelijke opgave vereist een slimme en doorlopende strategie, een soort motor om de transformatie in beweging te krijgen en te houden. Met zoveel verschillende belanghebbenden heb je niet één duidelijke lineaire projectlijn, maar eigenlijk meerdere grote en kleine lijnen waar je op de een of andere manier een coherente beweging in moet brengen. Hiervoor hebben wij het 7-lagenmodel ontwikkeld, een eenvoudig maar tegelijk zeer integraal raamwerk dat je helpt om al je activiteiten te structureren en – heel belangrijk - met elkaar te verbinden zodat ze als hefboom gaan werken voor maximale impact zowel op de korte, middellange en lange termijn. Wat zijn de gedachten en principes achter dit model, hoe werkt het in de praktijk en hoe kun je het zelf invullen voor je eigen project? Inclusief workshop manual "Van Analyse naar Strategie" en canvas "7-lagenmodel"

We nemen je mee in onze strategische afwegingen en concrete stappen achter ons project in Amstel III in Amsterdam. Hoe hebben we aanvankelijk onze strategie opgezet en deze vertaald in de allereerste acties? Hoe hebben we het project laten groeien en hoe hebben we de – soms kritische - feedback en veranderingen in het gebied gebruikt om onze koers soms fundamenteel bij te stellen? Welke lessen hebben we geleerd waar jij je voordeel mee kunt doen?

Als je kijkt naar hoe de binnenstedelijke opgave verschilt van de meer traditionele gebiedsontwikkeling, wordt het ook duidelijk dat je een team nodig hebt dat over iets andere vaardigheden beschikt. Hoe bouw je een sterk en effectief team voor je project? Welke specialiteiten en vaardigheden maar ook houding en toon heb je nodig, zodat je echt het vertrouwen bouwt om naar gezamenlijk eigenaarschap toe te werken in het gebied? Hoe positioneer je je team ten opzichte van je organisatie, zodat het zowel voldoende externe autonomie als intern mandaat heeft? En hoe zorg je ervoor dat je geleidelijk kunt evolueren naar een onafhankelijke gebiedsorganisatie?

Er is een belangrijke rol weggelegd voor storytelling bij gebiedstransformatie. Soms moet je in een gebied een nieuw nulpunt definiëren van waaruit je je kunt richten op een nieuwe toekomst. Dit gaat deels over het herpositioneren van het gebied om zo nieuwe doelgroepen aan te trekken, maar misschien nog well belangrijker gaat het om het herpositioneren van het gebied met zijn ontwikkel- of transformatieopgave naar de verschillende bestaande belanghebbenden? Dit is een verhaal dat aanzet tot actie en betrokkenheid. Waar moet een goed verhaal aan voldoen? Inclusief checklist voor je eigen lokale transformatie-narratief.

Het bouwen van community en betrokkenheid zijn kernactiviteiten van binnenstedelijke – collectieve - gebiedsontwikkeling. Een grote, diverse en actief betrokken lokale community is een basisconditie voor je hele project die voortdurende aandacht behoeft. Hoe je het opbouwen van zo'n community aanpakt, hangt af van de bestaande situatie in het gebied. Zijn er al actieve netwerken, platforms of andere soorten communities of moet je helemaal vanaf nul beginnen? Hoe pak je dit precies aan en waar moet je op letten?

Naarmate de betrokkenheid in het gebied groeit en jij meer input verzamelt van de verschillende belanghebbenden, ga je ook steeds meer kansen zien voor interessante gezamenlijke projecten. Echter de kans is groot dat de belanghebbenden die dwarsverbanden zelf nog niet zien, je zal ze eerst zelf moeten onthullen. Met een reeks snelle, lichte en soms tijdelijke ingrepen maak je jezelf – en de ontwikkelopgave - zichtbaar in het gebied. Hoe pak je dit aan, zodat je naast het opbouwen van community ook concreet bewustzijn creëert van de opgave, inspireert voor de toekomst en het gesprek daarover met elkaar aanscherpt?

Om een multi-stakeholder community op te bouwen en effectief te managen, heb je een slim netwerk van onderling verbonden communicatiekanalen nodig. Verschillende stakeholders ontmoeten elkaar op verschillende plekken en worden via verschillende kanalen en sleutelfiguren bereikt. En soms hebben ze hun eigen kanalen. Hoe benut je al deze verschillende netwerken, kanalen en locaties - online en offline - voor een maximaal bereik en betrokkenheid, zowel in omvang als in diversiteit? Waar moet je op letten wanneer je de krachten wilt bundelen? En hoe zorg je voor een goed en aanvullend netwerk van eigen kanalen? Immers, om van alle verschillende groepen en individuen (met hun eigen agenda's en onderwerpen) één lokaal gerichte gebiedscommunity te maken, heb je ook een plek nodig waar je ze allemaal samenbrengt. Inclusief canvas "Netwerk Communicatiekanalen"

Na een paar jaar aanwezigheid in het gebied heb je veel lokale informatie verzameld in je database, zowel harde data, meer subtiele kennis en inzichten en natuurlijk input van belanghebbenden, en samen met je eigen doelen, analyse en dagelijkse ervaringen kun je steeds diepgaandere en preciezere ruimtelijke analyses maken. Bovendien wordt op een gegeven moment je netwerk en vertrouwenspositie in het gebied steeds steviger. De tijd is dan rijp voor gezamenlijke workshops of meetings met een serieuzere inhoud op de agenda. Hoe voeg je co-creatie toe aan je activiteiten? Waar moet je op letten wanneer je verschillende soorten stakeholders bij elkaar gaat brengen en hoe zorg je voor doorlopende progressie in de gesprekken en onderwerpen?

Wanneer is het tijd om de gezamenlijke blik echt op de toekomst te gaan richten en een collectieve toekomstvisie voor het gebied te creëren? Hoe kan dit co-creatieproces eruitzien en waar moet je op letten? En waarin verschilt niet alleen de totstandkoming, maar ook de vorm van een toekomstvisie van een traditioneel ontwikkelproces? Hoe kun je een slim en stevig transformatiepad ontwerpen waarin je met elkaar stapsgewijs van de huidige situatie naar het gewenste toekomstbeeld gaat? En hoe bed je dit slim in je totale strategie in? Inclusief onepager "Fore- & backcasting".

Waar moeten een goede toekomstvisie en transformatiepad aan voldoen? Hoe zorg je voor een fundamentele adaptiviteit aan verschillende toekomstscenario’s? In feite is een gebied constant in verandering en is het tegelijk altijd en nooit af. Het moet op elk moment aantrekkelijk en leefbaar zijn, ongeacht economische tegenslagen of andere onverwachte gebeurtenissen, zowel positieve als negatieve. Hoe bouw je deze adaptiviteit in, welke ruimtelijke strategieën kun je daarvoor gebruiken? En hoe zorg je in het ontwerpen van je kaders en richtlijnen voor een goede balans tussen diversiteit en samenhang, zodat je geen nieuwe toekomstige problemen creëert wanneer de verschillende initiatieven in het gebied anders lopen dan nu het geval lijkt te zijn.

Het open en gezamenlijke proces van gebiedsontwikkeling gaat verder dan het vormgeven van individuele plannen en ideeën, ongeacht hun schaal. Het hele proces moet uitgroeien tot een doorlopend samenwerkingsplatform. Hoe stel je het proces structureel open en nodig je alle belanghebbenden als gelijkwaardige partners rond de tafel uit, waardoor in de loop van de tijd steeds meer gezamenlijk eigenaarschap groeit? Hoe zorg je ervoor dat zowel je eigen organisatie als de verschillende stakeholders zelf onderwerpen op de agenda zetten, relevante data en inzichten uitwisselen, gezamenlijke doelen formuleren en concrete oplossingen en samenwerkingen bespreken? Hoe zet je zo’n platform als organisatievorm op en waar moet je op letten, ook in je eigen rol?

Het platform-denken legt de basis voor een grote en inclusieve community, maar houdt het bewust heel licht, informeel en dynamisch. De realiteit in een bestaand gebied is nou eenmaal rommelig en veel te dynamisch om te worden gevat in één grote en allesomvattende supercoalitie. Het is veel effectiever en ook veerkrachtiger om bovenop je lokale platform verschillende lagen toe te voegen om gerichte samenwerkingen te organiseren, van eenmalig tot structureel. Dit gaan we uitgebreid illustreren met praktijkvoorbeelden uit Amstel III. Hoe houd je het waar mogelijk licht en open en voeg je waar nodig lagen toe van verdere formalisering of strengere voorwaarden? En hoe kunnen verschillende lagen en coalities soms ook weer met elkaar samenwerken?

Deze gelaagde en flexibele aanpak kan complex of zelfs chaotisch klinken, vooral voor gemeenten. Al die verschillende rechtsvormen en formaliteitsniveaus brengen ook verschillende niveaus van controle en mandaat met zich mee en vereisen verschillende rollen. Hoe ga je daarmee om, hoe bewaak je je publieke verantwoordelijkheden en hoe manage je de verwachtingen? Juist de gelaagdheid kan je hierbij helpen. Welke onderwerpen en afspraken komen aan de orde in welke lagen? Hoe stel je telkens heldere spelregels op en bepaal en communiceer je je eigen rol? Wat zijn de meest geschikte vormen van governance? En hoe maak je duurzame gezamenlijke investeringen los, zowel voor grote gebiedsontwikkelingen met verschillende private ontwikkelaars als voor kleinere ingrepen en opwaarderingen in het gebied? Hoe laat je een lokaal verdienmodel groeien, ook als je vanaf nul moet beginnen?

Hoe kun je je proces ondersteunen met uiteenlopende tooling en technologie? Groot of klein, geavanceerd of doe-het-zelf, digitaal of analoog – de mogelijkheden zijn eindeloos. We bespreken drie onderliggende categorieën van tooling en waar en hoe ze passen in je proces, zodat het je zal helpen om je eigen toolbox bewuster samen te stellen. Hoe maak je bewuster gebruik van tools voor eenmalige acties of events, tools die één specifiek onderdeel van je proces op een nieuwe en slimme manier versterken of zelfs automatiseren, en tools die je totale proces op een nieuwe en slimme manier versterken? Welke lessen kun je trekken uit ons eigen online platform en waar moet je rekening mee houden wanneer je zelf een platform gaat bouwen en vooral gaat implementeren in je eigen proces?

We duiken nog iets dieper in het fenomeen placemaking, met name op de prototyping methoden die echt naar ruimtelijke impact op lange termijn toewerken. Waar je eerste placemaking interventies vooral gezellig waren en gericht op contact leggen en community building, kun je op een gegeven moment gaan toewerken naar grotere ruimtelijke veranderingen die je voor de toekomst voor ogen hebt. Zeker als je al bezig bent met een gezamenlijke visie en transformatiepad is dit een ideale methode om die eerste jaren van dat transformatiepad in beweging te trekken. Hoe integreer je deze prototyping in je totale strategie en waar moet je op letten? En hoe zorg je ervoor dat je ook echt een beweging in gang zet naar grotere, meer structurele resultaten en veranderingen in het gebied?

Zowel als gemeente en als eigenaar moet je je heel bewust verhouden tot en ook committeren aan het collectieve lokale project naarmate het groeit en evolueert. Je moet erkennen dat het collectief steeds meer invloed opbouwt om beslissingen te nemen voor echte tastbare verandering in het gebied. Hoe zorg je ervoor dat de collectiviteit niet alleen goed geborgd wordt in het gebied zelf, het echte gezamenlijke eigenaarschap, maar ook in je eigen organisatie? Welke onderdelen van het gezamenlijke proces kun je het beste borgen in het gebied en welke in de lijnen van je eigen organisatie? Hoe kan je eigen team mee evolueren met dit proces, zodat je eigen werk steeds lichter wordt terwijl de duurzame impact in het gebied juist steeds groter wordt?